Antes
de 1880.
Os comezos da práctica anarquista vense enraizados
tanto na I Internacional, como en organizacións clandestinas
conspirativas e insurreccionais. O principal motor da acción
revolucionaria está na clase obreira. A idea foi exposta por
Proudhon, sendo a obra máis influínte neste sentido “A
Capacidade Política da Clase Obreira”,
onde se consideraba que eran os propios traballadores quenes se tiñan
que liberar por sí mesmos. Este libro sería un apoio fundamental na
posterior constitución dos sindicatos revolucionarios, especialmente
da CGT francesa. Foron tamén os proudhonianos, uns dos que máis
empeño puxeron en que se formase a I Internacional, pero ainda así,
máis que o proletariado industrial, no anarquismo son os sectores
sociais máis baixos (onde se inclúe ó lumpenproletariado, pequenos
propietarios ou xornaleiros agrícolas) os que se considera que poden
ter maior capacidade de acción transformadora ó sufrir máis
directamente os males do sistema, que afectarían a todo o mundo. Se
ven non había unha liña de acción definida, mezclábase por un
lado a organización da clase traballadora nas diferentes seccións
da Internacional, e polo outro lado levábase a cabo a práctica
insurreccionalista, provocando levantamentos pola xeografía europea.
O propio Bakunin é un bo exemplo de ambas formas. Foi a figura máis
importante do anarquismo na Internacional, e creou coa Alianza
Internacional da Democracia Socialista unha extensa red de militantes
libertarios que entrarían despois na AIT, e tamén fundou, por outra
banda, conspiracións e o grupo da Fraternidade Internacional, con
carácter secreto e insurreccional. Él mesmo participou directamente
en levantamentos insurreccionais, aínda que que en moitos casos
tivesen carácter liberal, como a Revolución de 1848.
Propaganda
polo feito.
A partir dos anos 80 a tradición insurreccionalista
aumenta e acaba contemplándose a violencia como único medio para
alcanzar a revolución. Kropotkin sinalou a finais de 1880 no
periódico Le Révolté, que
“a revolta permanente mediante a palabra, o impreso, o
puñal, o fusil, a dinamita (…), todo o que non sexa legalidade é
bo para nós”.
Realmente, polo tanto, a propaganda polo feito como teoría non supón
necesariamente a acción violenta, pero abre as portas a ela.
Influenciados polo nihilismo ruso (sendo este país un
dos máis activos deste tipo de práctica revolucionaria) e
afastándose da sociedade das masas, que abrazaba os postulados
socialdemócratas, organizados na II Internacional e que polo tanto
se alonxaban das posicións revolucionarias, os atentados anarquistas
extendéndense, organizándose os militantes en pequenos grupos
clandestinos e sufrindo a represión tanto estas personas coma todas
as que tivesen un mínimo de relación co anarquismo. Mesmo as
organizacións socialdemócratas criticaban a práctica anarqusita, a
parte de por razóns teóricas, porque lles dificultaba o seu
obxectivo de aumentar a capacidade de sufraxio.
Existía un extremo purismo no que se refire ás formas
que os anarquistas deberían adoptar para non estar “infectados”
de centralismo, polo que o localismo e os pequenos grupos de
afinidade que realizasen prácticas ilegais veíase como o adecuado e
necesario para evitar o centralismo que supondría a organización a
gran escala e a creación dunha estrutura formal. Había ocasións,
sen embargo, onde non se pode saber a ciencia certa ata qué punto os
que realizan este tipo de accións ilegais son convencidos
revolucionarios ou simples delincuentes. Un exemplo sería o de
Ravachol, que acabaría sendo máis vanagloriado por artistas
románticos que por militantes anarquistas.
Despois duns dez anos, os propios anarquistas déronse
conta da situación negativa á que lles levou a propaganda pola
acción. Veían que sen organización, e sen contacto coas masas, as
súas forzas mermaban. Esto, e os intentos de penetrar nos congresos
da II Internacional, da que expulsaran oficialmente ós anarquistas
pero permitían a entrada de sindicalistas, fixo que progresivamente
militantes anarquistas fosen entrando cada vez máis nos sindicatos e
volvendo a enlazar co obreirismo, figurándose de paso como
referencia do antiparlamentarismo, xa que o marxismo insurreccional
non tiña todavía influencia, e sen ligarse necesariamente á
clandestinidade. Nace, desta maneira, o anarcosindicalismo.
Anarcodincalismo.
O anarcosindicalismo non foi, sen embargo, posición
falta de críticas dentro do movemento libertario. Criticábaselle un
excesivo espíritu práctico e participar do capitalismo por formar
parte del. Malatesta, quen xa intentara fundar o Partido Anarquista
Socialista Revolucionario, o que nos da idea de que entendía a
necesidade de organización, tiña moita preocupación en que o
sindicalismo se convertese nun fin, pola súa practicidade inmediata,
en vez de utilizarse como medio revolucionario e en que se produxese
unha burocratización e xerarquización dos xerentes sindicais.
Asimesmo, tamén existía a crítica en cuanto o sindicalismo
absorvería todo tipo de relación social, marxinando as que se
producen fóra do ámbito la loita de clases e reducindo as
expresións da opresión nunha relación económica.
Finalmente, pola dinámica da incorporación dos
anarquistas nos sindicatos para participar na II Internacional e
tamén por parte dos elementos máis obreiristas, que sempre houbo, o
anarcosindicalismo acabou sendo a tónica dominante dentro do
movemento libertario porque era a maneira de volver a conectar coas
masas e esta fórmula tivo éxito. Comezaron introducíndose nas
Bolsas de Traballo de Francia a finais do XIX, e concretaríase en
1902 coa unión da Federación de Bolsas e a Confederación Xeral do
Traballo (CGT), sendo a CGT o paradigma do sindicalismo
revolucionario, onde o anarquismo levaría o peso principal ainda que
non estaba só, xa que existían tamén marxistas que buscaban a
unión dos traballadores por riba das ideoloxías, a semellanza da I
Internacional. En Italia, dado que os anarquistas estaban en minoría
na Confederazione Generale del Lavoro (CGL), entraron nas cámaras de
Traballo, as cales tiñan un carácter local e de resistencia, e en
1919, xunto a sindicalistas revolucionarios, fundaron a Unione
Sindicale Italiana (USI). En España, onde o anarquismo tivo maior
arraigo, crearíase en 1907 Solidaridad Obrera (en Cataluña), que
daría lugar en 1910 á Confederación Nacional do Traballo (CNT).
Tamén en América Latina os anarquistas impulsaron grandes
sindicatos como a FORA en Arxentina.
Así, o anarcosindicalismo logrou a reaparición do
movemento libertario na escena despois da decadencia á que lle levou
a propaganda pola acción e a reclusión en pequenos grupos para
actuar mediante o terrorismo en vez de organizarse en agrupacións de
masas. Tamén é certo, sen embargo, que moitas das teimas que tiñan
os anarquistas respecto dos sindicatos quedaron cumplidas. Os
sindicatos revolucionarios, ainda considerándose
anarcosindicalistas, adoptaron teorías do marxismo e tamén certas
prácticas, e foron bastantes os que pasaron a ser, tempo despois,
dominados polos marxistas (como o caso da CGT francesa), ou no caso
español, despois da revolución social de 1936, a CNT formou parte
do goberno republicano e acabou sendo absorvido por este.
BIBLIOGRAFÍA.
GUERIN, Daniel.: El anarquismo, Campo Abierto
Ediciones, Madrid, 1978.
JOLL, James.: La Segunda Internacional: 1889-1914,
Icaria, Barcelona, 1976.
PANIAGUA, Javier.: El anarquismo, Grupo 16,
Madrid, 1985.
WOODCOCK, George.: El
anarquismo. Historia de las ideas y movimientos libertarios,
Ariel, España, 1979.
